Table of Contents
Wie het schoentje past, trekke het aan
De uitdrukking “Wie het schoentje past, trekke het aan” betekent dat iemand zelf moet bepalen of een bepaalde opmerking of kritiek op hen van toepassing is. Het is een uitnodiging om verantwoordelijkheid te nemen voor een situatie of gedrag als je jezelf erin herkent. Vaak wordt de spreuk gebruikt wanneer een algemene opmerking gemaakt wordt, zonder iemand specifiek aan te wijzen. Als je het gevoel hebt dat de opmerking op jou slaat, dan is het aan jou om dat te erkennen.
Oorsprong
De oorsprong van deze uitdrukking ligt waarschijnlijk in een Europese context en is verwant aan de Engelstalige versie: “If the shoe fits, wear it.” De spreuk zou mogelijk zijn oorsprong vinden in het verhaal van Assepoester, waarin een glazen schoentje wordt gebruikt om de identiteit van de ware bruid te onthullen. Slechts de persoon wiens voet precies in het schoentje past, mag zichzelf herkennen als de rechtmatige eigenaar. Dit heeft een symbolische betekenis: degene die zich herkent in een bepaalde situatie of beschrijving, moet daar verantwoordelijkheid voor nemen.
De spreuk werd in de Nederlandse taal vooral populair in de 18e en 19e eeuw, een tijd waarin veel spreekwoorden en gezegden in boeken en toneelstukken werden vastgelegd. Het werd vaak gebruikt in contexten waarin morele lessen of kritieken werden gegeven zonder iemand direct aan te wijzen, waardoor het aan het publiek zelf was om te beoordelen of de kritiek op hen van toepassing was.
De Schoenmaker en de Klant – een verhaal
Er was eens een schoenmaker in een klein dorpje, meester Gerrit genaamd. Gerrit was beroemd om zijn uitzonderlijke vaardigheid in het maken van schoenen op maat. Hij werkte met zorg en precisie, en zijn schoenen waren altijd van de beste kwaliteit. In zijn werkplaats kwamen allerlei mensen, van de rijke landeigenaar tot de bescheiden boer, om schoenen te laten maken.
Op een dag kwam er een nieuwe klant binnen, meneer De Vries, een rijke handelaar die zojuist naar het dorp was verhuisd. Hij stond bekend om zijn trotse houding en het geven van ongevraagde adviezen. Toen hij de werkplaats van Gerrit betrad, keek hij met een kritische blik naar de schoenen aan de muur.
“Deze schoenen zijn niet goed genoeg voor iemand van mijn stand,” zei De Vries. “Ze zien er goedkoop en oncomfortabel uit. Een man zoals ik verdient beter.“
Meester Gerrit glimlachte geduldig. Hij had al eerder klanten gehad die zich beter voelden dan anderen, en hij wist dat zulke opmerkingen vaak voortkwamen uit onzekerheid. Gerrit luisterde naar de klachten van De Vries en maakte zorgvuldig aantekeningen voor het ontwerp van zijn nieuwe paar schoenen.
Na enkele dagen waren de schoenen klaar. Het waren prachtige schoenen van het fijnste leer, met een perfecte afwerking. De Vries trok ze aan, maar al snel begon hij te klagen. “Ze zitten te strak! Je hebt mijn voet niet goed opgemeten!“
Gerrit bleef kalm en zei: “Wie het schoentje past, trekke het aan, meneer De Vries. Misschien ligt het probleem niet bij de schoen, maar bij degene die hem draagt.“
De Vries werd rood van schaamte. Hij begreep wat de schoenmaker bedoelde: de schoenen waren inderdaad perfect, maar het was zijn eigen houding die hem ongemakkelijk maakte. Hij had Gerrit bekritiseerd zonder enige reden en moest toegeven dat hij te trots was geweest. Beschaamd trok hij de schoenen uit, gaf ze terug aan Gerrit en zei: “Je hebt gelijk, meester. Het probleem zat niet in de schoen, maar in mij.“
Sindsdien veranderde De Vries zijn houding. Hij werd een nederiger man die respect toonde voor de mensen om hem heen. En telkens wanneer iemand in het dorp kritiek gaf op iets of iemand, herinnerde meester Gerrit hen aan de spreuk: “Wie het schoentje past, trekke het aan.”
De Diepere Morele Betekenis van de spreuk
De uitdrukking gaat niet alleen over schoenen of kritiek, maar ook over zelfkennis en verantwoordelijkheid. Vaak zijn we geneigd om fouten en tekortkomingen buiten onszelf te zoeken. We wijzen snel naar anderen of omstandigheden om te verklaren waarom iets niet goed gaat. Deze spreuk moedigt echter aan om naar binnen te kijken en te reflecteren: als een bepaalde kritiek of situatie op jou van toepassing is, heb dan de moed om dat te erkennen.
De schoen is hier een metafoor voor zelfinzicht en verantwoordelijkheid. Net zoals een schoen alleen bij de juiste voet past, past verantwoordelijkheid alleen bij degene die bereid is zichzelf eerlijk onder de loep te nemen. Het vraagt om bescheidenheid en het vermogen om eerlijk naar jezelf te kijken. De dieperliggende morele les is dat je niet moet proberen om je te onttrekken aan kritiek als deze terecht is. In plaats van verontwaardigd te zijn of jezelf te verdedigen, moet je onderzoeken of de kritiek op jou van toepassing is en, zo ja, actie ondernemen om te verbeteren.
Daarnaast heeft de spreuk ook een sociale dimensie: het voorkomt onnodige conflicten. Door de verantwoordelijkheid bij het individu te leggen, vermijdt de spreuk directe beschuldigingen en geeft het mensen de ruimte om hun eigen gedrag te evalueren, zonder dat ze zich aangevallen voelen. Dit maakt het een nuttige en elegante manier om feedback te geven zonder dat het onmiddellijk escaleert in een ruzie.
Conclusie
“Wie het schoentje past, trekke het aan” is een krachtige uitdrukking die ons herinnert aan het belang van zelfreflectie, verantwoordelijkheid en bescheidenheid. Het verhaal van meester Gerrit en meneer De Vries laat zien hoe snel we geneigd zijn om anderen de schuld te geven voor onze eigen ongemakken, terwijl de echte oplossing vaak ligt in zelfinzicht. Uiteindelijk leert deze spreuk ons dat groei en verbetering alleen mogelijk zijn als we eerlijk naar onszelf durven te kijken en erkennen wanneer een situatie op ons van toepassing is.
Een cartoonillustratie die de spreuk “Wie het schoentje past, trekke het aan” visualiseert. Het toont een menigte die aandachtig naar een schoen kijkt, terwijl één persoon op de voorgrond treedt om de verantwoordelijkheid te nemen. Hopelijk brengt deze illustratie de betekenis mooi tot leven!
Hahaha geweldig.. . de schoen past niet, misschien kunnen we de morele les in die zin uitbreiden 😉
Als de schoen niet past, kunnen we daar zeker een extra morele les aan koppelen. Het zou erop kunnen wijzen dat niet iedereen elke kritiek of verantwoordelijkheid op zich hoeft te nemen. Soms willen we graag ergens bij horen of proberen we verantwoordelijkheid op ons te nemen waar we niet voor zijn toegerust, simpelweg omdat we onszelf misschien te veel op de voorgrond plaatsen.
Morele uitbreiding
De les zou ook kunnen zijn dat niet iedereen elke kritiek of uitdaging hoeft te aanvaarden. Net zoals niet elke schoen past bij elke voet, is het belangrijk om te beseffen dat bepaalde rollen, verantwoordelijkheden of kritiek niet altijd op ons van toepassing zijn. Zelfkennis is dus niet alleen het erkennen wanneer iets wél op jou slaat, maar ook het vermogen om te herkennen wanneer het dat niet doet. De echte wijsheid ligt in het onderscheid maken tussen wat wel en niet voor jou bestemd is.